¶ñÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç ϳñ»õáñ³·áõÛÝ ï»Õ »Ý ·ñ³íáõ٠ݳ»õ ·³Õ³÷³ñ³·ñ»ñÁ ϳ٠Ý߳ݳ·ñ»ñÁ (ÙÇç³½·³ÛÇÝ ³Ýí³ÝáõÙÁ ǹ»á·ñ³ÙÙ³ª ͳ·áõÙ ¿ Ñáõݳñ»Ý ·³Õ³÷³ñ »õ _·ñáõÙ »Ù µ³é»ñÇó):

¶³Õ³÷³ñ³·ñ»ñÁ ëáíáñ³µ³ñ ѳٳñíáõÙ »Ý ݳËÝ³Ï³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý áõ ó³Íñ ³ëïÇ׳ÝÇ íñ³ ·ïÝíáÕ ·ñ»ñÇ ï»ë³ÏÝ»ñ, áñáíÑ»ï»õ ¹ñ³Ýóáí ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ »Ý áã û µ³é»ñÇ ÑÝãÛáõÝÝ»ñÁ ϳ٠í³ÝÏ»ñÁ, ³ÛÉ ³ÙµáÕç³Ï³Ý µ³é»ñÁ ϳ٠Ýñ³Ýó ³é³ÝÓÇÝ Ù³ë»ñÁ, áñáÝù, µÝ³Ï³Ý³µ³ñ, ã»ÝóñÏí»Éáí ù»ñ³Ï³Ý³Ï³Ý ϳÝáÝÝ»ñÇ, í»ñͳÝÙ³Ý áõ ×Çßï ÁÝûñóÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ëï»ÕÍáõÙ »Ý Éáõñç ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñ áõ µ³ñ¹áõÃÛáõÝÝ»ñ: ¶ñ»ñÇ ³Ûë ï»ë³ÏÁ û·ï³·áñÍ»É »Ý ÑÇÝ »·Çåï³óÇÝ»ñÁ, ßáõÙ»ñÝ»ñÁ »õ ãÇݳóÇÝ»ñÁ: ¶³Õ³÷³ñ³·ñ»ñ ѳݹÇåáõÙ »Ý ݳ»õ ·ñÇ Ùß³ÏáõÛÃÇ Ñ»ï ÑݳÙÛ³ ͳÝáÃáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ÙÛáõë ÑÇÝ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ, ³Û¹ Ãíáõ٠ݳ»õ ѳۻñÇ Ùáï:

¶³Õ³÷³ñ³·ñ»ñÁ ѳۻñ»ÝáõÙ å³Ñå³Ýí»É »Ý ѳïϳå»ë ù»ñ³Ï³Ý³Ï³Ý µáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ Ó»é³·ñ»ñáõÙ, µ³é³ñ³ÝÝ»ñáõ٠ϳ٠ӻ鳷Çñ ³é³ÝÓÇÝ ÅáÕáí³ÍáõÝ»ñáõÙª ÝٳݳïÇå ³Ýí³ÝáõÙÝ»ñáíª §Ü߳ݳ·Çñù ÇÙ³ëïÝáó¦, §´³ó³ïñáõÃÇõÝ ³é³çÝáÛ ·ñáó¦, §Ø»ÏÝáõÃÇõÝ Ý߳ݳ·ñ³ó¦, §Ü߳ݳ·Çñù ѳÛáó »õ Ù»ÏÝáõÃÇõÝ ÝáóÇݦ, §Ü߳ݳ·Çñù¦ »õ ³ÛÉÝ:

Ü߳ݳ·ñ»ñ å³ñáõݳÏáÕ Ñ³Û»ñ»Ý ӻ鳷ñ»ñÇó Ù»½ ѳë³Í ³Ù»Ý³ÑÇÝÁ ·ñí³Í ¿ 1564 Ãí³Ï³ÝÇÝ: ²Ûë Ý߳ݳ·ñ»ñÁ áõÝ»Ý µ³í³Ï³Ý ½³ñ·³ó³Í Ó»õ»ñ, »õ Ù³ëݳ·»ïÝ»ñÁ ¹ñ³Ýó ͳ·áõÙÁ ¹ÝáõÙ »Ý 14-ñ¹ ¹³ñáõÙ:

г۳·ÇïáõÃáõÃÛ³Ý Ù»ç ·³Õ³÷³ñ³·ñ»ñáí ëÏë»É »Ý Ñ»ï³ùñùñí»É ¹»é»õë 18-ñ¹ ¹³ñÇ Ï»ë»ñÇó: ²ñ³çÇÝÁ ¹ñ³Ýó íñ³ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¿ ¹³ñÓñ»É ØËÇóñ 껵³ëï³óÇÝ, áñÝ Çñ §ø»ñ³Ï³ÝáõÃÇõÝ ·ñ³µ³ñÇ É»½áõÇ Ñ³Ûϳ½³Ý ë»éǦ (ì»Ý»ïÇÏ, 1730 Ã.) ³ß˳ïáõÃÛ³Ý Ù»ç Ññ³ï³ñ³Ï»É ¿ 46 ·³Õ³÷³ñ³·ñ»ñ: лﳷ³ÛáõÙ ·³Õ³÷³ñ³·ñ»ñÇ Ù³ëÇÝ ³é³ÝÓÇÝ Ñá¹í³ÍÝ»ñáí ϳ٠³ÛÉ»õ³ÛÉ ³éÇÃÝ»ñáí ѳݹ»ë »Ý »Ï»É ݳ»õ áõñÇßÝ»ñÁ »õ ³ñï³Ñ³Ûï»É ï³ñµ»ñ ϳñÍÇùÝ»ñ: àõëáõÙݳëÇñáÕÝ»ñÇó Ø. ¾ÙÇÝÁ, ì. ȳݷÉáõ³Ý, ¶. ¼³ñµÑ³Ý³ÉÛ³ÝÁ åݹáõÙ ¿ÇÝ, áñ ·³Õ³÷³ñ³·ñ»ñÁ ѳÛÏ³Ï³Ý ·ñ»ñÇ Ý³ËÝ³Ï³Ý ï»ë³ÏÝ»ñÝ »Ý, áñáÝù ·áñͳÍí»É »Ý Ù»ëñáåÛ³Ý ³Ûµáõµ»ÝÇ ëï»ÕÍáõÙÇó ³é³çª ѻóÝáë³Ï³Ý ßñç³ÝáõÙ, áñå»ë ëÕ³·ñáõÃÛáõÝ, ³ñ³·³·ñáõÃÛ³Ý ÙÇçáó: ²Ûë ï»ë³Ï»ïÁ Ùdzݷ³Ù³ÛÝ Éáõñç »õ ÑÇÙݳíáñ ÷³ëï³ñÏÝ»ñáí Ñ»ñù»É ¿ ³Ýí³ÝÇ É»½í³µ³Ý Ðñ. ²×³éÛ³ÝÁ Çñ §Ð³Ûáó ·ñ»ñÁ¦ (ºñ»õ³Ý, 1984 Ã.) ³ß˳ïáõÃÛ³Ý Ù»ç »õ óáõÛó ïí»É, áñ ѳÛÏ³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñ³·ñ»ñÁ ³ëå³ñ»½ »Ý »Ï»É ³Ûµáõµ»ÝÇ ·ÛáõïÇó ß³ï Ñ»ïá »õ áã û ¹ñ³ÝÇó ³é³ç: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É ·³Õ³÷³ñ³·ñ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·áõÙ ßáõñç 300 å³ïÏ»ñ ·³Õ³÷³ñ³·ñ»ñÇ Ñ»ï áã ÙÇ ³éÝãáõÃÛáõÝ ãáõÝ»Ý: ¸ñ³Ýù ³é³ÝÓÇÝ µ³é»ñÇ Ù»ëñáåÛ³Ý ï³é»ñáí Ï»ñïí³Í å³ñ½ áõ ëáíáñ³Ï³Ý ϳå·ñ»ñ áõ ѳٳéáï³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý, áñáÝù ãáõÝ»Ý ³Ý·³Ý Ù»Ï ÁݹѳÝáõñ áõ ѳëï³ïáõÝ ëϽµáõÝù: úñÇݳÏ, ÙÇ ¹»åùáõÙ µ³éÁ ·³Õ³÷³ñ³·ñíáõÙ ¿ ëϽµÝ³ï³éáíª

´ = ´³ñÃáõÕ, ½ = ½ûñ³õáñ, ì = ì³ñ¹³Ý »õ ³ÛÉÝ,

Ù»Ï ³ÛÉ ¹»åùáõÙª ëϽµÝ³ï³éÇÝ ³çÇó ϳ٠ӳËÇó ÏóíáõÙ ¿ û Ýß³ÝÁ, ÇÝãå»ë, ûñÇݳϪ

û´ = ´»ÝdzÙÇÝ, ¹û = ¹³Ñ»Ï³Ý, µû = µ³Ý³ÉÇ:

²é³ÝÓÇÝ ¹»åù»ñáõ٠ѳٳéáï³·ñáõÃÛáõÝÁ, áñå»ë ·³Õ³÷³ñ³·Çñ, ϳ½ÙíáõÙ ¿ µ³éÇ ³é³çÇÝ »õ í»ñçÇÝ ï³é»ñáíª

¸É = ¸³ÝÇ»É, ·É = ·áí»É, ·é = ·³õ³é »õ ³ÛÉÝ:

ºñµ»ÙÝ µ³éÇ ³é³çÇÝ ï³éÇÝ ÏóíáõÙ ¿ áã û í»ñçÇÝÁ, ³ÛÉ ÙÇçÇÝ ï³é»ñÇó áñ»õ¿ Ù»ÏÁª

÷ = ó·³õáñ, ·éå = ·³õ³é³å»ï,

ϳ٠ÝáõÛÝÁª áñáß ½³ñ¹³Ñ³í»ÉáõÙÝ»ñáíª

×ûûå = ׳ñï³ñ³å»ï, íûÏ = í³ëÝ ³ÛëáñÇÏ,

ÇëÏ ß³ï ³Ý·³Ù ÷áËíáõÙ ¿ ÁÝïñí³Í ï³é»ñÇ Ñ³çáñ¹³Ï³Ý ϳñ·Áª

Õ· = ·»Õ»óÇÏ, ܵ = ´»ÝdzÙÇÝ:

àõñÇß ¹»åù»ñáõ٠ѳٳéáï³·ñáõÃÛ³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÇÝ Ñ³Ï³é³Ï, Ï³Ù³Û³Ï³Ý Ï»ñåáí µ³éÇ ÙÇçÇó ÁÝïñáõÙ »Ý Ù»Ï Ï³Ù ÙÇ ù³ÝÇ ï³é»ñ ϳ٠í»ñç³ï³éÁ »õ ¹³ñÓÝáõ٠ѳٳéáï³·ñáõÃÛáõÝ (·³Õ³÷³ñ³·Çñ).

ÕÕ = ³Õ³Õ³Ï, à = ²ÝïáÝ, ñ Ï³Ù ß = ³ß³Ï»ñï, ¸ñ = ²É»ùë³Ý¹ñ,

· Ï³Ù Ç = º·Çåïáë, Ø = ºñ»Ùdz, õÕ = ß³õÇÕ, ÙÙ = áõÙ»ÙÝ, ÍÍ =

²ëïáõ³Í³ÍÇÝ »õ ³ÛÉÝ:

Î³Ý Ý³»õ ѳۻñ»Ý ï³é»ñáí ÑáñÇÝí³Í ÙÇ ù³ÝÇ Ñ³Ù³éáï³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñ (·³Õ³÷³ñ³·ñ»ñ), áñáÝù áã ÙÇ Ï³ÝáÝÇ ã»Ý »ÝóñÏíáõÙ, ÇÝãå»ë, ûñÇݳÏ,

õñ = µ³Ùµ³ë»ÉÇ, ¾ ϳ٠ñ = ²µÇëáÕáÙ, ½ = ØËÇóñ, · = ³ß˳ñÑ, Í = ³å³ñ³Ýù:

²Ýßáõßï ³é³ÝÓÇÝ Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝ ¿ Ý»ñϳ۳óÝáõ٠ݳ»õ ³ÛÝ Ñ³ñóÁ, û ÇÝã ³éÝãáõÃÛáõÝÝ»ñ Ï³Ý Ñ³ÛÏ³Ï³Ý »õ ûï³ñ ·³Õ³÷³ñ³·ñ»ñÇ ÙÇç»õ: Ðñ. ²×³éÛ³ÝÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ ѳٳëï»ÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ (æñÑáë, ÒáõÏÝ, ÊáÛ, òáõÉ, ºñϳíáñ, Ê»ó·»ïÇÝ, ²éÛáõÍ, ÎáõÛë, ÎßÇé, γñÇ×, ²Õ»Õݳíáñ, ²ÛÍ»ÕçÛáõñ, ö³ÛɳÍáõ, Èáõë³µ»ñ, ºñÏÇñ, Ðñ³ï, ÈáõëÝó·, ºñ»õ³Ï) ûï³ñ ·³Õ³÷³ñ³·ñ»ñÇó »Ý ͳ·»É ѳÛÏ³Ï³Ý ²ñáõëÛ³Ï, ºñÏÇÝù, ºñÏÇñ, ²ß˳ñÑ Ó»õ»ñÁ, µ³Ûó ³ÛÝù³Ý ÷á÷áËí³Í, áñ Çñ»Ýó ݳËáñ¹Ý»ñÇ Ñ»ï áã ÙÇ ÝÙ³ÝáõÃÛáõÝ ãáõÝ»Ý:

§Ü߳ݳ·Çñù ÇÙ³ëïÝáó¦-áõÙ å³Ñå³Ýí³Í ·³Õ³÷³ñ³·ñ»ñÇ ÙÇ Ù³ëÁ ѳۻñ»Ý ï³é»ñÇ áõ ѳٳéáï³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï ϳå ãáõÝÇ: ²Û¹ ϳñ·Ç Ý߳ݳ·ñ»ñÁ ϳ٠µ³éÇ Ýϳñí³Í ëÇÙíáÉÇÏ å³ïÏ»ñÝ»ñÝ »Ý ϳ٠¹ñ³Ýó ݳËÝ³Ï³Ý Ó»õ»ñÇ ³Õ³í³ÕáõÙÝ»ñÁ: ²Û¹ µ³é»ñÇó ѳïϳå»ë ϳñ»ÉÇ ¿ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓÝ»É Ñ»ï»õÛ³ÉÝ»ñÇ íñ³.

³Ãáé ÃéãáõÝ ëÇñï ·³í³½³Ý

³ëïÕ »ÕçÛáõñ »ñ³ÅßïáõÃÛáõÝ ×³Ï³ï

ÉáõëÇÝ íÇß³å ³ßï³ñ³Ï ׳ݳå³ñÑ

Ïß»éù ë»Õ³Ý Ù³ï³ÝÇ Ù³ñ¹

³ëïÇ×³Ý Ýß˳ñ ï³å³Ý³Ï ³Ï³Ýç

ÉÛ³éÝ ßáõß³Ý É»½áõ ó·³íáñ »õ ³ÛÉÝ

åïáõÕ å³ïí³Ý¹³Ý ˳ã

¶³Õ³÷³ñ³·ñ»ñÁ ӻ鳷Çñ ï»ùëï»ñáõÙ Ñ³×³Ë Ý³»õ ÑáÉáííáõÙ »Ý, ëï³Ýáõ٠ݳ˹ÇñÝ»ñ áõ í»ñç³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ: ²Ûë ¹»åùáõÙ ·³Õ³÷³ñ³·ñÇ Ñ»ï ɳÛÝáñ»Ý ß³ÕϳåíáõÙ »Ý ѳۻñ»Ý ï³é»ñÁ, ÇÝãå»ë, ûñÇݳÏ,

	۳񻷳Ͽ
	³ëï»Õù
	Û»ñÏÝÇó
	ÉáõëÝ¿
	½³ß˳ñÑë
	Û»ñÏñ¿
	³ß˳ñѳ·ñáõÃÛÇõÝ
	Û»ñÏݳϳٳñ

¶³Õ³÷³ñ³·ñ»ñÇ Ù³ëÇÝ í»ñ»õáõÙ ß³ñ³¹ñ³ÍÁ ѳëï³ïáõÙ ¿ Ðñ. ²×³éÛ³ÝÇ ³ÛÝ ï»ë³Ï»ïÁ, Áëï áñÇ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñ³·ñ»ñÁ Çñ»Ýó ¹»ñáí áõ Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ùµ ³Ù»Ý»õÇÝ ÝÙ³Ý ã»Ý ÑÇÝ ³ß˳ñÑáõÙ ·áñÍ³Í³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñ³·ñ»ñÇÝ, áñáíÑ»ï»õ ëñ³Ýù ³é³ç³ó»É »Ý ѳÛÏ³Ï³Ý ³Ûµáõµ»ÝÇ ·áÛáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ »õ áã û ݳËáñ¹»É Ýñ³Ý ǵñ»õ ³Ûµáõµ»ÝÇ Ý³Ë³ïÇå»ñ: гÛÏ³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñ³·ñ»ñÁ å³ïÏ»ñÝ»ñÇó ϳ٠ï³é»ñÇó ϳ½Ùí³Í ѳïáõÏ Ýß³ÝÝ»ñ »Ý, áñáÝó ÙÇçáóáí Ù³ñ¹ÇÏ ËݳÛáõÙ ¿ÇÝ Ã³ÝϳñÅ»ù Ù³·³Õ³ÃÝ áõ ÃáõÕÃÁ »õ ϳñáÕ³ÝáõÙ ¿ÇÝ ÷áùñ ï³ñ³ÍáõÃÛ³Ý íñ³ ѳٻٳﳵ³ñ Áݹ³ñÓ³Ï Ùïù»ñ ³ñӳݳ·ñ»É:

гۻñ»Ý ӻ鳷ñ»ñÇó áõ íÇÙ³·ñ»ñÇó û·ïíáÕÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ëïáñ»õ ï»Õ³¹ñáõÙ »Ýù Ðñ. ²×³éÛ³ÝÇ Ï³½Ù³Í ѳÛÏ³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñ³·ñ»ñÇ ³ÙµáÕç³Ï³Ý óáõó³ÏÁ: